In mijn blogs heb ik het regelmatig over ACT (Acceptance & Commitment Therapy). Maar wat is nou een ACT-matrix? En wat zijn nog meer voorbeelden van ACT-oefeningen die ik met cliënten doe? In deze blog wil ik jullie een en ander hierover vertellen.
WAT IS EEN ACT-MATRIX?
Allereerst de ACT-matrix. Deze zie je hieronder. Een super handig hulpmiddel waarmee je voor de cliënt heel veel in kaart kunt brengen!
Cliënten krijgen van mij een uitgebreide lijst met waarden om door te nemen. Ze mogen hier maximaal 10 waarden uit kiezen, die het meest belangrijk voor ze zijn. Natuurlijk mogen ze ook hun eigen waarden formuleren, als ze dat willen.
Ik geef hen hierbij het volgende mee:
Waarden zijn onze diepste hartenwensen over de manier waarop we willen omgaan met en ons willen verhouden tot de wereld, andere mensen en onszelf. Het zijn leidende principes die ons kunnen leiden en motiveren als we ons door het leven bewegen. Je kunt het vergelijken met een kompas dat je door het leven leidt. Mensen die meer naar hun waarden leven zijn gelukkiger en halen meer voldoening uit het leven. Dus als je diep naar binnen kijkt bij jezelf, wat is dan echt belangrijk voor je? Waar wil je dat je leven voor staat? Wat voor soort kwaliteiten wil je verder ontwikkelen als persoon? Hoe wil je zijn in relaties met anderen?
Waarden zijn niet hetzelfde als doelen. Waarden zijn een richting waarin we ons bewegen, terwijl doelen de dingen zijn die we onderweg willen bereiken. Je waarden formuleren is erg belangrijk: het helpt je om met stressvolle gebeurtenissen om te gaan, je prestaties te verbeteren, je relaties met anderen te versterken, en je meer open te laten staan voor het leven. Waarden helpen je om ergens naar toe te gaan wat je belangrijk vindt. Een belangrijke vraag is: Wie of wat is belangrijk voor jou? Het gaat hier om jouw waarden. Niemand kan deze voor jou bepalen. Waarden zijn jouw keuzes.
ACT-MATRIX INVULLEN
Wanneer de cliënt zijn* waarden heeft bepaald, vullen we deze rechtsonder in de matrix in. Ook vraag ik na WIE er belangrijk voor de cliënt zijn. Deze namen worden hier ook genoteerd.
Vervolgens vullen we samen rechtsboven gedragingen in, die de cliënt dichterbij zijn persoonlijke waarden brengt, de persoon die hij wil zijn. Dit noemen we heen-bewegingen.
Dan bekijken we welk ongemak de cliënt ervaart. Ongemak kun je zien als negatieve gedachten, pijnklachten, gevoelens, lichamelijke sensaties etc.. Deze worden links onderin beschreven.
Tot slot bekijken we welk gedrag de cliënt vertoont, waarmee hij een slecht gevoel of ongemak wil verhelpen. Dit gedrag brengt hem verder weg van de persoon die hij wil zijn. Dit noemen we weg-bewegingen.
Vervolgens hebben we het hier uitgebreid over en dan zie je vaak dat cliënten een soort aha-erlebnis ervaren. Het is niet leuk om dit alles zwart op wit te zien, maar wel heel verhelderend en zinvol.
Van hieruit kan de cliënt bewuste keuzes gaan maken voor gedrag, ondanks het ongemak wat hij ervaart.
TERMEN DIE TE MAKEN HEBBEN MET ACT
Hieronder nog een paar termen met een korte toelichting.
De bulls eye of de roos:
Het dartboard van de bulls eye/de roos is verdeeld in 4 belangrijke domeinen van het leven (werk en opleiding, vrije tijd, relaties (intieme en overige) en persoonlijke groei en gezondheid). Door middel van het doen van deze oefening brengt de cliënt in kaart welke waarden voor hem bij welk domein horen. Vervolgens plaatst hij een kruis in elk gebied van de roos om weer te geven waar hij op dat moment staat. Een kruis in het midden van de roos betekent dat de cliënt volledig volgens zijn waarden leeft. Een kruis ver van het midden af betekent dat hij er ver naast zit, in het leven naar zijn waarden. Dit geeft ook inzicht. Vervolgens stel ik hem de vraag: als je de domeinen ziet als 4 moestuintjes, op welk moestuintje wil jij je de komende tijd dan gaan richten? En wat wil je dan concreet gaan doen?
De vechtschaal:
Met de vechtschaal gaat een cliënt een week lang het volgende bijhouden:
- 1. Situatie,
- 2. In hoeverre ervaar ik nu ongemak, pijn, onrust, verdriet, boosheid of een ander vervelend gevoel (score 1-10)
- 3. In hoeverre was ik aan het vechten tegen mijn ongemak, pijn, onrust, verdriet, boosheid of ander vervelend gevoel
Defusie:
Met een defusie oefening probeer je van een afstandje naar de gedachten te kijken, zodat je beseft dat het maar gedachten zijn en niet ‘de waarheid’ of iets waarnaar je moet handelen.
HOLD:
- H: Haal adem
- O: Observeer
- L: Luister naar je waarden
- D: Doe wat je op dit moment gaat besluiten
Mentale fitheid:
Mentale fitheid bestaat uit
- 1. Openstaan/loslaten: losmaken van gedachten & accepteren van emoties en sensaties
- 2. Bewustzijn/opmerkzaamheid: mindfulness & vanuit een ander perspectief naar jezelf kijken
- 3. Verbinding met wie en wat belangrijk is: waarden & toegewijd handelen
MEER INFORMATIE OVER ACT
Via de pagina op mijn website vind je nog meer informatie over wat ACT inhoudt en waarom ik ermee werk.
* voor de leesbaarheid heb ik gekozen voor ‘hij’, maar hier kan ook ‘zij’ of anderszins staan
